තොරතුරු පනත

තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ පනත

ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ගති ලක්ෂණ සහිත රටක පුරවැසියන් විසින් තෝරා පත් කරගන්නා ලද නියෝජිත ආයතනයක (ආණ්ඩුවක) ක්‍රියාකාරිත්වය පිළිබඳව සොයා දැනගැනීමේ නීත්‍යානුකූල අයිතිය එම රටේ පුරවැසියන් සතුව පැවතීම දුෂණයට, වංචාවට, අසාධාරණයට වැට බැඳීමක් වනවා සේම රජයේ  කාර්යක්ෂමතාවය ද වඩවන්නකි. විශේෂයෙන්ම ජනතා බදු මුදල් ආණ්ඩුව වියදම් කරන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව පාරදෘශ්‍යභාවයක් තිබීම සහ මුල්‍ය ගනුදෙනු, ටෙන්ඩර් පටිපාටි පිළිබඳව නිල තොරතුරු දැනගැනීමේ හා ලියවිලි පරීක්ෂා කිරීමේ අයිතිය පුරවැසියා සතුව තිබීම රටට යහපතකි.

එමෙන්ම ආණ්ඩුව විසින් ජනතාවට නොපමාව ඉටු කළ යුතු සේවාවන් රාශියක් පවතින අතර ඒවා සිදු නොවන්නේ නම් සාධාරණය ඉෂ්ට කරගැනීම සඳහා නිශ්චිත ක්‍රමවේදයක් ද තිබිය යුතුය. උදාහරණයක් ලෙස පුරවැසියන්ට අදාළ රාජ්‍ය සේවාව, රාජ්‍ය නිලධාරීන් විසින් නිසි ලෙස ඉටු නොකරන ලද්දේ නම් ඒවා කඩිනමින් ඉටු කරගැනීම සඳහා අධිකරණයේ පිහිට පැතීමට නීත්‍යානුකූල හිමිකමක් ජනතාවට තිබිය යුතුය. එවැනි අවස්ථාවලදී රාජ්‍ය ආයතන වලින් නිල වශයෙන් තොරතුරු ලබා ගැනීමේ අවශ්‍යතාවය මතුවන අතර ඒ සඳහා ගත යුතු ක්‍රියා පටිපාටිය පිළිබඳව රටක නීතිය තුළ නිශ්චිතව සඳහන් විය යුතුය. මෙම සමස්තය තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය ලෙස සරලව හැඳින්විය හැකි අතර මේ වන විට ජාත්‍යන්තර වශයෙන් පිළිගෙන ඇති මෙම අයිතිය ලෝකයේ බොහෝ රටවල ක්‍රියාත්මක වෙමින් පවතී.

තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 19 වන සංශෝධනය මගින් සහතික වුවද එය යථාර්ථයක් ලෙස භුක්ති විඳීමට පුරවැසියන්ට අවස්ථාව ලැබෙන්නේ තොරතුරු දැනගැනීම පිළිබඳව නීතියක් පාර්ලිමේන්තුව විසින් සම්මත කළ පසුවය. 2016 අංක 12 දරණ තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ පනත මගින් පුරවැසියන්ට තොරතුරු ලබාගැනීමට හැකියාව පවතී. පනතේ අරමුණ එහි පුර්විකාවේ දැක්වේ. ඒ අනුව තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය පිළිබඳ පනතේ පුර්විකාවට අනුව, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 14 අ ව්‍යවස්ථාව මගින් තොරතුරු සඳහා ප්‍රවේශ වීමේ අයිතිය තහවුරු කර ඇති බැවින්, සහ තොරතුරු ලබා ගැනීමේ අයිතිවාසිකම බලාත්මක කිරීම මගින් පොදු අධිකාරීවල විනිවිදභාවය සහ වගකීම පිළිබඳ සංස්කෘතියක් පෝෂණය කිරීමේ අවශ්‍යතාවක් පැන නැගී ඇති බැවින් එමගින් ශ්‍රී ලංකාවේ මහජනතාවට යහපාලනය සඳහා වැඩි වශයෙන් සහභාගි විය හැකි සහ රටේ පොදු ජන ජීවිතයේදී සක්‍රීය ලෙස සහභාගි විය හැකි සමාජයක් ප්‍රවර්ධනය වන බැවින් ද යනුවෙන් සඳහන් වේ.

තොරතුරු යන්නට පහත සදහන් ඒවායේ භෞතික ස්වරූපය හෝ ස්වභාවය නොසලකා සටහන්, ලේඛන, සංදේශ, විද්‍යුත් තැපැල්, මත, උපදේශ, මාධ්‍ය නිවේදන, චක්‍රලේඛ, නියම, ලොග් පොත්, ගිවිසුම්, වාර්තා, ප්‍රවෘත්ති පත්‍ර, සාම්පල්, ආදර්ශක, හුවමාරු වන ලිපි, සංදේශ, නීති කෙටුම්පත්, පොත්, පිඹුරු, සිතියම්, චිත්‍ර, රූපසටහන්, රූපමය හෝ ප්‍රස්තාරමය වැඩ හෝ ඡායාරූප, සේයාපට, ක්ෂුද්‍ර සේයාපට, ශබ්ද පටිගත කිරීම්, වීඩියෝ පට, යන්ත්‍ර මගින් කියවිය හැකි වාර්තා, විද්‍යුත් ලිපි සහ වෙනත් ලේඛනගත ද්‍රව්‍ය ඇතුළු පරිගණක වාර්තා සහ වෙනත් ලේඛනගත ද්‍රව්‍ය සහ ඒවායේ යම් පිටපත් ඇතුළත් වේ. ලබාදීම ප්‍රතික්ෂේප කළ හැකි තොරතුරු ලෙස පොදු වැදගත්කමක් නොමැති අනවශ්‍ය ලෙස යම් පුද්ගලයකුගේ පුද්ගලිකත්වයට හානි කරන, රාජ්‍ය ආරක්ෂාවට හෝ භෞමික අඛණ්ඩතාවයට හානිවන, ජාත්‍යන්තර ගිවිසුමක් හෝ බැදීමක් නිසා හෙළි කළ නොහැකි තොරතුරු, හෙළි කිරීම නිසා ආණ්ඩුවේ අඛණ්ඩ ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිවලට බාධා විය හැකි, බුද්ධිමය දේපළ පනතට ගැනෙන වාණිජ රහස්, පුද්ගලික වෛද්‍ය වාර්තා, නීතිපතිවරයා විසින් ලබාදෙන උපදෙස් සම්බන්ධ තොරතුරු, භාරකාර සම්බන්ධතාවයක් මත රහසිගතව තබා ගත යුතු තොරතුරු, හෙළිදරව් කිරීමෙන් අපරාධ වැළැක්වීමට බාධාවක් වන තොරතුරු, මැතිවරණ නීති මගින් ලබාදීම තහනම් කර ඇති තොරතුරු, අධිකරණයට පාර්ලිමේන්තුවට අපහාස වන තොරතුරු, විභාග වලට අදාලව රහසිගතව තබා ගත යුතු තොරතුරු හැඳින්විය හැකිය. මෙම කුමන සීමාවක් තිබුණද මහජන යහපතෙහි වැදගත්කම එම තොරතුරු හෙළිදරව් කිරීමෙන් වන හානියට වඩා වැඩි නම් එවැනි තොරතුරු සඳහා වන ඉල්ලීමක් ප්‍රතික්ෂේප නොකළ යුතු බව පනත් කෙටුම්පතේ 5(4) වගන්තිය දක්වා සිටියි.

පනතේ 5 වන වගන්තියේ විධිවිධානවලට යටත්ව පොදු අධිකාරියක සන්තකයේ, භාරයේ හෝ පාලනයේ ඇති තොරතුරුවලට ප්‍රවේශ වීමේ අයිතිවාසිකම සෑම පුරවැසියෙකුටම ඇත. ඒ අනුව අමාත්‍යංශ, දෙපාර්තමේන්තු, සංස්ථා ව්‍යවස්ථාපිත මණ්ඩල, පළාත් පාලන ආයතන, 25% කට වඩා කොටස් රජයට හිමි සමාගම්, මහජන කාර්යයක් පිළිබඳව රජය සමග ගිවිසුමකට එළඹ ඇති පෞද්ගලික ආයතන හා රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන වෙතින් පුරවැසියන්ට තොරතුරු ඉල්ලා සිටිය හැකිය.

සෑම පොදු අධිකාරියක්ම තොරතුරු නිලධාරියෙකු හා අභියාචනා විභාග කිරීම සඳහා නිලධාරියෙකු පත් කරන අතර ඔවුන් විසින් තොරතුරු ලබාගත හැකිය. තොරතුරු ලබා ගැනීම සඳහා දැරිය යුතු වියදම් හා ආකෘති පිළිබඳ රීති තොරතුරු කොමිසම විසින් 2017 පෙබරවාරි 3 වන දින ගැසට් පත්‍රයේ පළ කර ඇත. තොරතුරු ලබාදීම ප්‍රතික්ෂේප කළ අවස්ථාවකදී අතෘප්තිමත් වන පුරවැසියෙකුට පිළිවෙලින් අභියාචනා විභාග කිරීමේ නිලධාරියාට හා තොරතුරු කොමිසම වෙත අභියාචනා කළ හැකිය. තොරතුරු කොමිසමේ තීරණයෙන් තෘප්තිමත් නොවන ඉල්ලුම්කරුවෙකුට අභියාචනාධිකරණයට අභියාචනාවක් කළ හැකිය.

ඒ අනුව මෙම තොරතුරු දැනගැනීමේ පනත මෙරට තුළ පිහිටුවා ඇත්තේ මෙරට විනිවිදභාවය, රජයේ වගකිව යුතු බව, දූෂණයට එරෙහිව ජනතාව ආරක්ෂා කිරීම මෙන්ම ප්‍රතිපත්ති සැකසීමට මහජන සහභාගීත්වය ලබා ගැනීම ආදී කරුණු ප්‍රායෝගිකව ක්‍රියාවට නැංවීම මුලික කොටගෙනය.

එච්.පී.එන්.එච්.මධුරංගි